تاریخچه هنر منبت کاری در ایران و جهان

چوب از دیرباز عنصری ارزان و در دسترس بود که از هزاران سال پیش در صنایع مختلفی مورد استفاده قرار می گرفت. قدیمی ترین نمونه هنر منبت کاری متعلق به تندیس های چوبی مصر باستان است که در حدود ۲۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح قدمت دارد. به دلیل فرسایش چوب و آسیب پذیری آن در برابر عوامل طبیعی نظیر آتش، گرما، رطوبت و … قطعا می توان گفت آثار قدیمی تری نیز وجود داشته اند که از بین رفته اند. در ادامه ی این مقاله به بررسی خاستگاه و تاریخچه ی هنر منبت کاری (Wood Carving) در ایران و سایر نقاط جهان می پردازیم. با هیواهوم همراه باشید.

تاریخچه منبت کاری گل و مرغ ملایر در ایران

در ایران نیز هنر منبت کاری دارای قدمتی چندین هزار ساله است که منشا آغازین آن از شهرستان ملایر بوده است. به همین دلیل این شهر در سال ۹۱ شمسی به عنوان شهر ملی و پایتخت منبت ایران شناخته و در لیست شهرهای صنایع دستی کشور ثبت گردید. بطوریکه چیزی تا جهانی شدن سبک کهن منبت گل و مرغ ملایر باقی نمانده است. از این صنایع دستی برای تزئین نیزه ها و سپر ها و سایر آلات جنگی نظیر شمشیر های چوبی در دوره مادها و هخامنشیان استفاده می شده است.

این هنر از دیرباز دارای جایگاه والا و ویژه ای در بین فرهنگ پارسی و ایرانیان بوده است. آثار به جای مانده از دوران های تاریخی مختلف در ایران به خوبی گویای این مطلب است. بطور مثال منبت کاری های نفیس به کار رفته در انواع قاب ها، میزها، درب مساجد، پارچ و لیوان، اسلح ها نظیر چاقو و خنجر و … همگی نشان دهنده جایگاه ویژه و ارزشمندی این صنایع دستی در بین ایرانیان بوده است.

بسیاری از آثار قدیمی ایرانی هم اکنون بر جای مانده است که همگی از ویژگی های مهمی نظیر ظرافت و دقت بسیار بالا در کنده کاری های انجام شده بر روی چوب برخوردار می باشند. این امر نشان دهنده ارزشمندی این هنر در بین اکثر افراد نظیر کشاورزان و … بوده است که اوقات فراغت خود را به این هنر ارزشمند اختصاص می داده اند.

خاستگاه و تاریخچه هنر منبت در جهان

در مصر باستان این هنر بیش از هر کشور دیگری به کار گرفته شده است. که نمونه بارز آن را می توان در منبت کاری چهره های بزرگ این فرهنگ به ویژه در قبرستان ها دید. مردم مصر بر این باور بودند که به این شکل می توانند از مردگان خود محافظت نمایند.

همچنین یکی از نمونه های شاخص این صنایع دستی ارزشمند را می توان در کلیساها مشاهده کرد. مجسمه های چوبی کنده کاری شده در تمامی فرهنگ ها و مذاهب به کار گرفته می شده اند که به دلیل آسیب پذیری چوب طی سالیان طولانی از بین رفته اند. به همین دلیل تاریخچه اصلی هنر منبت کاری در جهان کاملا روشن نیست و در تاریخ هنر بسیاری از کشور ها و فرهنگ ها دارای مبدا نا مشخصی می باشد.

در کشورهایی نظیر ژاپن، چین و حتی افریقا نیز این هنر بر روی چوب اجرا می شده است. یکی از دلایل آن دسترسی آسان به منابع چوبی و قابلیت اجرای جزئیات زیبا و دقیق بر روی چوب است. اما متاسفانه تعداد آثاری که از آن دوران بر جای مانده است محدود می باشد.

از آثار باقیمانده محدودی که بر جای مانده اند می توان به کنده کاری های هنرمندانه گرینلینگ گیبونز اشاره کرد که به دهه ۶۰ و ۷۰ بر می گردد. در این آثار می توان کنده کاری های ظریف و پر جزئیاتی از میوه ها، گله ها و پرندگان را مشاهده کرد که اغلب در فضاهای ارزشمندی نظیر کلیساها، دادگاه همپتون و … به کار گرفته می شده اند.

رفته رفته با پیشرفت علم و تکنولوژی های جدید و استفاده از ماشین آلات پیشرفته جدید این هنر به طور گسترده تری در عرصه مجسمه سازی و … به کار گرفته شد. بطوریکه امروزه به یک هنر سرگرم کننده مبدل گردیده است.

نوع چوب مناسب و ابزارهای مورد نیاز کنده کاری

منبت کاری بر روی انواع متنوعی از چوب ها قابل اجرا می باشد. و اساتید منبت کار بر اساس رنگ مورد نظر و نوع کاری که می خواهند بر روی چوب انجام دهند آن را انتخاب می کنند. بطور مثال انواع سبک های حکاکی، برجسته نمایی و پیکرتراشی بر روی انواع چوب قابل اجرا هستند که بهترین نوع آنها عبارتند از:

• چوب درخت گلابی
• چوب درخت گردو
• چوب راش
• چوب تبریزی
• چوب چنارف نارون
• و …

هر یک از این متریال دارای ویژگی های منحصر به فرد در بافت و رنگ مختص به خود می باشند. که به هنرمند این امکان را می دهند که در خلق اثر مورد نظر خود به زیبایی هر چه بیشتر دست یابند. همچنین علاوه بر نوع چوب انتخابی، دسترسی به ابزارهای تخصصی نیز اهمیت دارد. به طور مثال مغارهای شفره، تخت، گلویی و نیم باز، گیره نجاری، چکش های پلاستیکی و چوبی در اندازه های مختلف، کاغذ های روغنی یا کالک، گیره، میز مخصوص منبت، سوها های آهنی و کاغذی و پارچه ای و ..، لیسه، انواع قلم و میخکوب و …

برخی از رشته های هنری و صنایع دستی دیگر نظیر معرق کاری، ابزار زین و خراطی نیز شباهت بسیاری با هنر منبت کاری دارند. اما به دلیل کنده کاری های غیرهمگن به کار رفته در منبت که نقش و نگارهای برجسته را خلق می نماید، کاملا با یکدیگر متفاوت هستند.

حتما بخوانید: بهترین چوب برای ساخت مبل کدام است؟

جایگاه هنر منبت کاری در زندگی امروزی

امروزه به طور گسترده تری نسبت به گذشته از این هنر ارزشمند در صنایع گوناگون مرتبط با چوب استفاده می شود. بطور مثال می توان منبت کاری های ظریف و پر جزئیات ارزشمندی را ساخت و تزئیین انواع مبلمان به سبک های کلاسیک، سلطنتی، ایتالیایی و فرانسوی مشاهده کرد.

افرادی که به سبک چیدمان های کلاسیک و سلطنتی در دکوراسیون داخلی خود علاقه مند هستند، از انواع سرویس خواب کلاسیک و سلطنتی، مبلمان کلاسیک و نئوکلاسیک، دراور، بوفه و ویترین های سلطنتی، آینه و کنسول و … استفاده می کنند که وجه اشتراک همه این مصنوعات چوبی، به کار گیری منبت های ظریف و زیبا و گاها پر جزئیات است که بر غنای لوازم چوبی همانند یک اثر هنری می افزاید.

معرق و منبت‌کاری هر دو از هنرهای دستی چوبی در ایران هستند، اما تفاوت‌های مهمی در تکنیک و نوع کار دارند:

معرق‌کاری

• معرق‌کاری به هنر ایجاد طرح‌ها و نقوش با استفاده از تکه‌های چوب رنگی، استخوان، فلز و گاهی سنگ‌های قیمتی گفته می‌شود.
• در این هنر، تکه‌های مختلف مواد به دقت برش داده می‌شوند و سپس به صورت یک طرح یا تصویر در کنار هم قرار می‌گیرند. این تکنیک معمولاً بر روی سطوح صاف مانند میزها، درب‌ها و دیوارها انجام می‌شود.
• معرق‌کاری بیشتر بر روی زیبایی و ترکیب رنگ‌ها تمرکز دارد و معمولاً طرح‌ها و نقوش پیچیده‌ای را شامل می‌شود. بوفه و ویترین های معرق از پر طرفدارترین دست سازه های چوبی در این سبک می باشند.

منبت‌کاری

• منبت‌کاری به هنر برجسته‌سازی و حکاکی بر روی چوب گفته می‌شود که در آن با استفاده از ابزارهای خاص، طرح‌ها و نقوش به صورت سه‌بعدی بر روی سطح چوب ایجاد می‌شود.
• در این هنر، هنرمند با برش و حکاکی چوب، طرح‌های برجسته‌ای ایجاد می‌کند که معمولاً شامل گل‌ها، حیوانات و اشکال هندسی است. این تکنیک به صورت برجسته و با عمق انجام می‌شود.
• منبت‌کاری بیشتر بر روی بافت و حجم تمرکز دارد و آثار آن معمولاً دارای حس عمق و جزییات بیشتری هستند.

به طور کلی، معرق‌کاری بیشتر بر روی ترکیب رنگ و الگوهای دو بعدی تمرکز دارد. در حالی که منبت‌کاری بر روی ایجاد طرح‌های برجسته و سه‌بعدی متمرکز است. هر دو هنر از ارزش هنری و فرهنگی بالایی برخوردارند و نشان‌دهنده مهارت‌های بالای هنرمندان ایرانی هستند.

ما در هیواهوم انواع مبل سلطنتی و استیل را با بهره مندی از نیروهای مجرب و حرفه ای تولید می کنیم. هنر منبت در مبلمان کلاسیک و سلطنتی نقش بسیار مهمی دارد و شما می توانید جدیدترین مبل های منبت را در گالری هیواهوم سفارش دهید.